نام علمی فیسالیس: Physalis alkekengi
استاندارد درصد خلوص بذر فیسالیس: ۹۸٪
استاندارد درصد قوه نامیه بذر فیسالیس: ۷۵٪
وزن هزار دانه بذر فیسالیس: ۱۰/۵ گرم
معرفی فیسالیس یا عروسک پشت پرده
فیسالیس گیاهی از خانواده بادنجانیان (Solanaceae ) است که میوه رسیده آن جنبه خوراکی، دارویی و صنعتی دارد. این گیاه که دارای انواع یکساله و چندساله نیز میباشد از ارتفاعی حدود ۱۱۰ سانتیمتر برخوردار است. فیسالیس، گیاه بومی کشور مکزیک بوده و از آنجا به سراسر اروپا انتشار یافته است. میزان تولید آن در سال ۱۱۱۰ میلادی حدود ۱۱۰ تن گزارش شده که ۱۰درصد آن به ایالات متحده صادر شده است. این سبزی میوه ای، جزو پنج سبزی برتر مکزیک محسوب شده و به طور متوسط هر مکزیکی در سال، ۳/۵ کیلوگرم از آن را مصرف میکند. فیسالیس که به "گیلاس زمینی" نیز شهرت دارد، دارای بافتی همچون گوجه فرنگی، و طعمی همچون آناناس و توت فرنگی می باشد و از این جهت میوه ای منحصر به فرد محسوب میشود. در کشورهایی مانند ترکیه، فیسالیس از جایگاه ویژه ای در زمینه صادرات برخوردار است. این گیاه در ایران به "عروسک پشت پرده" نیز معروف است و در کشورهای همسایه به نام های "گیلاس زمینی" و "فانوس چینی" نیز شناخته میشود.
ویژگی های مورفولوژیک فیسالیس
برگ فیسالیس:
برگهای فیسالیس به صورت متناوب و قلبی تا بیضوی شکل و کرکدار است و حاشیه برگها به صورت ساده میباشد. طول دمبرگ بین ۳-۴ سانتیمتر است.
گل فیسالیس:
گلهای عروسک پشت پرده، در زاویه بین برگها و شاخه اصلی تولید میشوند و به رنگهای سفید، آبی، زرد و ارغوانی دیده میشوند.
گل آذین منفرد و هرمافرودیت فیسالیس، دارای گلهای متقارن با تخمدان تحتانی میباشد که از ۳ کاسبرگ پیوسته و ۳ گلبرگ به رنگ زرد کمرنگ با لکه های سیاه و کرکدار، ۳ پرچم و یک مادگی تشکیل گردیده است. تخمدان گلهای فیسالیس، دوبرچه ای پیوسته بوده و تخمکهای زیادی در هر برچه به رنگ سبز روشن و بدون کرک در آن دیده میشود. لازم به ذکر است که فیسالیس تقریبا در سرتاسر سال گلدهی و باردهی دارد.
ریشه فیسالیس:
ریشه گیاه عروسک پشت پرده، افشان و سطحی میباشد. البته در برخی از گونه ها اندامی شبیه ریزوم نیز دیده میشود.
ساقه فیسالیس:
ساقه فیسالیس، راست، چهار گوش و تو خالی و بدون دمبرگ میباشد.
میوه فیسالیس:
میوه "عروسک پشت پرده" از نوع سته (Berry ) بوده و در پوششی از کاسبرگ محصور شده است. این میوه دارای رنگ های زرد طالیی، نارنجی روشن و قرمز است و مقدار زیادی دانه به رنگ قهوه ای مایل به زرد دارد. لازم به ذکر است طول میوه تقریبا ۵ سانتیمتر و قطر آن، به ۳/۱ سانتیمتر میرسد. از شاخص های رسیدگی میوه فیسالیس میتوان به تغییر رنگ زمینه از سبز به نارنجی یا زرد طالیی اشاره کرد. چنانچه با فشارسنج، رسیدگی میوه کنترل گردد، بایستی تحمل نیروی معادل ۳/۴ نیوتن را داشته باشد. تجمع مواد جامد محلول و تغییر نوع مواد پکتینی از دیگر شاخصهای رسیدگی "عروسک پشت پرده" میباشد.
مصارف خوراکی فیسالیس:
علاوه بر تازه خوری، در اغلب کشورهای اروپایی از محصول فیسالیس به صورت فرآوری شده در شکل های کشمش، میوه خشک، ژله، تهیه سس سالسا، مربا، کمپوت، مارمالاد و بستنی کوکتل میوه استفاده میشود.
مصارف صنعتی فیسالیس:
از روغن و چربی این میوه برای استفاده در صنایع آرایشی و بهداشتی و تولید لوسیون های بهداشتی استفاده میگردد. اگرچه روغن موجود در ترکیبات استروئیدی آن، ظرفیت ترکیب آن را با روغن های دیگر مانند روغن خرما و نارگیل جهت مصرف خوراکی بالا برده است.
خواص دارویی فیسالیس:
از آب میوه آن، برای درمان آبسه، سرفه و رفع تب و گلودرد استفاده میشود. همچنین کاسه گل پخته شده آن برای درمان دیابت، جوشانده مناسبی است و از ریشه این گیاه نیز برای درمان مشکالت ادراری و التهابات پوستی و دفع اسیداوریک، نقرس، درمان آرتروز، بواسیر، هپاتیت، برونشیت و تقویت کبد استفاده میشود. این گیاه را در گذشته بیشتر به عنوان یک گیاه دارویی مناسب برای سقطجنین و ضدبارداری میشناختند. فیسالیس به دلیل داشتن موادی مانند فیزالین، آلکالوئید سوالنین و انواع متعددی از استروئیدها و فالونوئیدها دارای خواص جانبی دیگری همچون جلوگیری از فعالیت مایکوباکتریوم توبرکلوسیز (Mycobacterium tuberculosis) که باعث بیماری سل میشود نیز میباشد.
نیازهای اکولوژیک فیسالیس:
فیسالیس گیاهی است کم توقع و مناسب برای اقلیم های نیمه گرمسیری. اگرچه ارقامی از این گیاه در کوهستانها و مناطق سردسیری رشد میکنند اما برای تولید تجاری و اقتصادی، کشت و پرورش آن در فضاهای بسته اعم از زیر پوشش پالستیک یا سایه بان صورت میگیرد .
نور مورد نیاز برای کشت فیسالیس:
با اینکه فیسالیس جزو گیاهان بیتفاوت به طول روز بوده اما نیاز به حداقل ۸-۹ ساعت نور آفتاب دارد. چنانچه این گیاه در شرایط نور زیاد قرار گیرد بایستی از سایه بانهای ۳۰٪ برای کنترل نور استفاده نمود.
دمای مناسب برای رشد فیسالیس:
صفر فیزیولوژیک این گیاه، ۶/۳ درجه سانتیگراد است. اولین جوانه های گل در ۵/۵ درجه ظاهر میشوند و میوه دهی در ۱۰/۵ درجه اتفاق میافتد. دمای مناسب جوانه زنی دانه فیسالیس، ۲۱ درجه سانتیگراد (ظرف ۱۰ ساعت) و یا ۳۲ درجه (ظرف ۴۰ ساعت) میباشد. اگر دمای خاک برای جوانه زنی، ۲۵ درجه سانتیگراد باشد، مناسب ترین دما تلقی میگردد.
خاک مورد نیاز برای کاشت فیسالیس:
از لحاظ بافت خاک، خاک سبک لومی شنی با pH بین ۴/۵-۸ است. همچون سایر گیاهان این خانواده نسبت به EC بالاتر از ۴ نیز متحمل است. تغذیه گیاهی جهت افزایش تولید بسیار ضروری است اما نسبت به خاکهای فقیر نیز متحمل میباشد.
نیاز آبی فیسالیس:
نیاز این گیاه به آبیاری، در طول فصل رشد باال ست اما در زمان رسیدن محصول، نیاز آبی آن کاهش مییابد. در هر صورت، برای ۱۰۰۰ متر مربع گلخانه فیسالیس، ۱/۵ مترمکعب در روز آب نیاز است. در هر دوره کشت برای هر ۱۰۰۰مترمربع، به طور متوسط ۷-۸ هزار مترمکعب آب نیاز است.
تکثیر فیسالیس:
ازدیاد این گیاه عمدتا از طریق دانه میباشد اما از قلمه های یکساله چوبی نرم نیز تحت تاثیر هورمون ریشه زایی اکسین میتوان استفاده نمود که با موفقیت حدود ۵۰ درصدی همراه بوده است. همچنین از طریق خوابانیدن هوایی و تقسیم بوته نیز میتوان آنرا تکثیر کرد.
کاشت فیسالیس:
شیوه کاشت فیسالیس همچون سایر گیاهان این خانواده به صورت انتقال نشا میباشد. از زمان کاشت تا نمو اولین میوه حدود ۲۱ روز طول میکشد. بهترین زمان کاشت در اواخر تابستان تا اوایل پائیز میباشد. در برخی از مناطق، این محصول تا ۴ بار در سال کشت میشود. جوانه گل پس از ۴۱ روز ظاهر میشود و اولین میوه پس از ۱۰ روز ظاهر میگردد .در مناطق عاری از یخ زدگی، گلدهی ۵-۱ بار در طول سال اتفاق میافتد.
تراکم و سیستم کاشت فیسالیس:
تراکم کاشت فیسالیس در شرایط فضای باز و شرایط گلخانه متفاوت است. بطوریکه در شرایط گلخانهای، تعداد بوته برای ۱۰۰۰ متر گلخانه بین ۲۰۰۰-۱۰۰۰ بوته میباشد اما در شرایط فضای باز تا ۲۵۰۰۰ بوته در هکتار نیز گزارش شده است. تاریخ کاشت در شرایط گلخانه در استان تهران، شهریور تا مهر میباشد. در گلخانه فاصله کاشت بین دو بوته 31 سانتیمتر و فاصله ردیف ها ۱۳۰ سانتیمتر میباشد. استفاده از قیم نخی همچون گوجه فرنگی گلخانهای برای هدایت ساقههای فیسالیس ضروری است و بوتهها پس از رسیدن به انتهای نخ یا قطع میگردند و یا آویزان میشوند. در شرایط فضای باز، بوته را با هرس تا ارتفاع ۳۰ سانتیمتر نگه میدارند.
عملیات داشت فیسالیس:
دوره رشد گیاه از زمان کاشت دانه تا تولید میوه، در شرایط فضای باز، ۹۰ روز میباشد که ۷۰ روز آن مربوط به دوره رشد میوه است . اما در شرایط گلخانه ای دوره رویش از دانه تا پایان تولید، ۹ ماه میباشد که ۶-۵ ماه آن مربوط به دوره باردهی است. اگرچه برخی ارقام مقاوم به سرما تا ۱۰ درجه زیر صفر را نیز تحمل میکنند اما بهتر است برای جلوگیری از سرمازدگی در اواخر پائیز، سطح خاک و ریشه ها را مالچ پاشی کرد .
تغذیه فیسالیس:
همانطور که گفته شد این گیاه نسبت به گیاهان هم خانواده خود کم توقع تر میباشد به طوری که میزان کود نیتروژن مصرفی برای یک هکتار ۱۲۰-۲۴۰ کیلوگرم و میزان فسفر مصرفی برای یک هکتار ۶۰-۱۵۰ کیلوگرم میباشد. همچنین در خاکهای لومی شنی برای افزایش عملکرد، مصرف ۱۸۰-۹۰ کیلوگرم کود کامل در هکتار و محلول پاشی پتاسیم کلراید ۱٪ قبل و بعد از شکوفه دهی توصیه میشود .
گرده افشانی فیسالیس:
ارقام فیسالیس، خود ناسازگار بوده و برای تشکیل میوه نیازمند ارقام گردهزا و خودبارور میباشد. همچنین استفاده از زنبورهای گرده افشان در گلخانه توصیه میشود .
آبیاری
این گیاه در زمان تولید میوه، نیاز آبی کمتری داشته و در پایان دوره تولید، از آبیاری بی نیاز میگردد.
آفات و بیماریها فیسالیس
به طور اختصاصی فاقد بیماری یا آفت میباشد اما مهمترین آفات آن همان آفات و بیماریهای مشترک گوجه و فلفل مانند شته، مگس سفید مینوز و کنه تارعنکبوتی میباشد.
مهمترین بیماریهای میوه مذکور نیز نماتد آفریقای جنوبی است که خسارت فراوانی را وارد نموده و همچنین بیماری و آفات دیگری چون عنکبوت قرمز، خرگوش صحرایی، سوسک کک Chrysomelidae ،بیماری کپک پودری و نقطه برگ باکتریایی Xanthomonas گزارش گریده است.
برداشت محصول فیسالیس:
برداشت محصول در شرایط گلخانهای در ایران، از اواسط بهمن آغاز میگردد و هر کارگر میتواند در فصل برداشت، روزانه به طور متوسط ۱۲-۱۰ کیلوگرم برداشت کند.
رنگ میوه در زمان رسیدن به نارنجی تا قرمز تمایل پیدا میکند. میوه را با همان پوشش در ظروف کوچک ۳۰۰ تا ۵۰۰ گرمی بسته به نیاز بازار بسته بندی میکنند. هر بوته فیسالیس در دوره رشد خود قادر است ۲۰۰ میوه تولید کند که در شرایط مطلوب، هر بوته تا ۳۰ کیلوگرم میوه میدهد اما عملکرد متوسط آن در هکتار حدود ۱۵ تن گزارش شده است . اگرچه ارقامی از فیسالیس مانند Edulis وجود دارد که میوههای آن درشت بوده و عملکرد آن تا ۳۰ تن در هکتار گزارش گردیده است. همین رقم در آمریکا تا ۳۳ تن در هکتار نیز عملکرد داشته است . در حال حاضر ارقام کشت شده در گلخانه های استان تهران، دارای عملکردی در حدود ۳۳ تن در هکتار میباشد.
پس از برداشت فیسالیس:
فیسالیس دارای پوشش سلولزی است که به حفظ و ماندگاری آن کمک فراوانی میکند به طوری که عمر نگهداری میوه با کاسه گل در دمای ۳۰ درجه سانتیگراد به یک ماه نیز میرسد ولی میوه خشکشده آن در دمای ۳۰ درجه، تا ۵ماه قابلیت نگهداری دارد . برای افزایش عمر انباری این محصول توصیه میگردد که میوه به صورت نیمه رسیده برداشت گردد. نتایج بدست آمده از یک تحقیق نشان میدهد که کیفیت ظاهری و رنگ میوه پس از ۶۴ روز انبارداری کاهش یافته و پس از ۷۴ روز انبارداری، میوهها از محل اتصال به ساقه، شروع به پوسیدگی میکنند. میوهها تا ۵۶ روز نگهداری در انبار هنوز دارای کیفیت مناسبی است. پس از روز ۶۴ ،سطوحی از پوسیدگی قهوهای رنگ روی آنها دیده میشود و از روز هفتاد و چهارم به بعد رشد میسلیوم قابل مشاهده است . نابراین بهترین دمای انباری این محصول، دمای ۱۰ درجه سانتیگراد است که قادر است محصول را تا بیش از ۶۰ روز نگهداری نماید.
