نام علمی گیاه پنج انگشت: Vitex agnus-castus
وزن هزار دانه پنج انگشت: 2/6 گرم
گیاهشناسی پنج انگشت:
گیاهی است که به‌علت دارا‌بودن برگ‌های مرکب که شامل ۳ تا ۵ برگچه می‌باشد به آن پنج برگ نیز می‌گویند. از تیره گل سرخیان است و اکثر گونه‌های آن بومی سردسیر شمالی جهان می‌باشد. گیاهان این تیره از جنس علفی یک‌ساله و چوبی دائمی را شامل می‌شود.
تعدادکمی از گونه‌های آن در شمار درختچه‌های زینتی می‌باشد که دائمی و در برابر سرما مقاوم هستند.
یکی دیگر از مزایای قابل توجه درختچه پنج انگشت مقاوم بودن آن در برابر آفات و امراض می‌باشد. به‌طوری که درختچه‌هائی که در یکی از باغ‌های گیاهشناسی کاشته شده بود در مدت شصت و پنج سال به علت مصونیت آنها در برابر امراض و آفات هیچ‌گونه احتیاجی به سم‌پاشی و توجه مخصوص پیدا نکردند.
پنج انگشت گیاهی است دوستدار نور آفتاب و دوران کامل گل دادن آن به نور آفتاب بستگی دارد. در نقاط کم آفتاب و مخصوصاً در سایه رشد و نمو آن امکان پذیر نیست. این گیاه در انواع خاک‌های نرم غیر‌رسی، شنی و دامنه‌های کوهستانی با آب فراوان به خوبی رشد و نمو نموده و درختچه‌ای نیرومند با شاخ و برگ‌ها و گل‌های فراوان می‌شود. در خاک‌های ضعیف و با رطوبت کم نیز به حیات خود ادامه می‌دهد ولی رشد و نمو آن ضعیف است. بذر پنج انگشتی پس از ریزش گل‌هایش در نیام‌هائی به وجود می‌آیند و در پائیز که بذر رسیده می‌شود باید جمع‌آوری شود و سپس نسبت به هرس آن اقدام نمود.
ازدیاد و تکثیر گیاه پنج انگشت:
بذر‌های پنج انگشتی را بلافاصله پس از رسیدن باید کاشت ولی تکثیر به وسیله قلمه نیز از شاخه‌های نرم و نیمه چوبی و همچنین چوبی آن امکان‌پذیر می‌باشد.
اين گياه را فلفل بياباني نيز مي نامند و در بسياري از مناطق ايران مي رويد. درختچه زيبايي به ارتفاع يک متر و نيم است که به علت گل هاي زيبايي که دارد گاه به عنوان گياه تزئيني کاشته مي شود. بدين علت به آن پنج انگشت گويند که برگ هاي آن پنجه اي و پنج تايي است. گل هاي آن برنگ آبي و شبيه سنبله اي دراز است که سپس تبديل به گل مي شود.
خواص دارویی گیاه پنج انگشت:
ميوه اين گياه قابض است و به بهبود عملکرد دستگاه گوارش کمک مي کند. افرادي که دچار بواسير يا شقاق باشند مي توانند از اثرات درماني آن سود بجويند و در جوشانده اين گياه بنشينند تا عارضه برطرف شود. ميوه اين گياه اثرات درماني زيادي براي رحم دارد. قاعدگي را تنظيم مي کند و برگ اين گياه ورم هاي رحمي را بهبود مي بخشد و عفونت را پاک مي سازد. فوايد آن به قدري زياد است که از اين گياه در قرص هاي گياهي مورداستفاده براي تنظيم قاعدگي و کاهش خونريزي استفاده مي شود.
برگ اين گياه اثر کاهنده اي بر شهوت دارد و در قديم و پارسايان در فصل بهار اين گياه را زير خود فرش مي کردند تا شهوت بر آنها غلبه نکند. ضماد ميوه و برگ آن ادرار را افزايش مي دهد و مقدار زياد آن براي کليه مضر است. اين گياه در درمان سر درد هم مفيد است.
پنج انگشت، گياه بسيار مؤثري براي درمان اختلالات قاعدگي است . از گياه پنچ انگشت، دارويي به نام ويتاگنوس ( VITAGNUS ) تهيه کرده اند که حاوي 90 ـ 80 ميلي گرم عصاره خشك اين گياه مي باشد.اين دارو جهت رفع اختلالات قاعدگي و يائسگي به كار مي رود.
مكانيسم اثر دقيق اين فرآورده به اثبات نرسيده است ، ولي به نظرمي رسد گياه پنج انگشت با اثر بر محور هيپوتالاموس ـ هيپوفيز اثر خود را اعمال مي كند. اين گياه باعث كاهش آزاد شدن FSH* و افزايش آزاد شدن LH** و پرولاكتين از هيپوفيز مي گردد. هورمون هاي FSH و LH در توليد استروژن ( هورمون جنسي زنانه ) از تخمدان ها و دوره تخمک گذاري در خانم ها موثرند.
مطالعات نشان داده است كه گياه پنج انگشت حاوي تركيبات استروژنيک نمي باشد و مستقيماً بر روي تخمدان ها تاثير نمي گذارد.با توجه به اثرات هورموني اين دارو، مصرف آن در دوران بارداري ممنوع است .
در اكثر مطالعات انجام شده با مصرف اين دارو عوارض جانبي مشاهده نگرديده است ، ولي به طور نادر گزارشاتي مبني بر بروز واكنش هاي آلرژيک ، سردرد و افزايش خونريزي دردوران قاعدگي وجود دارد.
اين دارو ممكن است با داروهاي ضد بارداري خوراكي وهورموني تداخل نمايد. براي مصرف اين دارو ، روزانه 40 قطره از آن را در كمي آب يا آبميوه بريزيد و نيم ساعت قبل از صبحانه ( با معده خالي ) مصرف کنيد.
البته يادآوري مي کنم که دارو را حتماً حتماً بايد تحت نظر پزشک و با تجويز ايشان مصرف کنيد و از مصرف خودسرانه آن خودداري کنيد.
