نام علمی چای ترش: Hibiscus sabdariffa
درصد خلوص بذر چای ترش: 99%
درصد قوه نامیه بذر چای ترش: 80%
وزن هزاردانه بذر چای ترش: 18 گرم
مقدار بذر مصرفی چای ترش در هکتار: 6-8 کیلو گرم
عمق کاشت بذر چای ترش: 2/5 سانتی متر
زمان کاشت چای ترش: پاییز
روش کاشت گیاه چای ترش:
چای ترش معمولاً بوسیله بذر تکثیر می شود، اما گاهی به آسانی از طریق قلمه رشد می کند. این روش گیاهان کوتاه تری ایجاد می کند که به صورت کشت مخلوط در بین درختان و گیاهان دیگر کاشته می شود ( مثلاً همراه با سه محصول دیگر ) و در هند این روش متداول تر است. اما عملکرد کاسبرگها نسبتاً پایین است. چون گیاهی بدست آمده از این روش با ریشه های عمیق است. در تهیه بستر بذر چای ترش شخم عمیق تا عمق ۲۰ سانتی متر توصیه می شود. اگر گیاه چای ترش فقط برای تولید کاسبرگ کشت شود، زمان مناسب کشت چای ترش در مناطق گرمسیر اردیبهشت می باشد. بطور کلی کشت گیاه چای ترش در مناطق معتدل و گرمسیر معمولاً از فروردین تا اواخر مرداد می باشد. اگر کشت برای شاخ و برگ باشد ( رشد سبزینه ای ) بذر را می توان در اسفند و بدون تنک کردن کاشت. برای باغچه های خانگی، بذر روسل بطور مستقیم در ۱۵ اردیبهشت در ردیف هایی کشت و بعد از جوانه زنی بفواصل یک متری تنک می شوند. بذرهای چای ترش بیشتر در ابتدای بهار در گلخانه های گرم کشت می شود و به سرعت رشد می کند. اگر رشد آنها را سالانه در نظر بگیریم در ابتدای تابستان قسمت های اصلی آن شکل می گیرد و باید توسط چارچوب از آنها محافظت شود تا رشد آنها به طور کامل شکل گیرد. اگر بخواهیم چای ترش را به عنوان یک گیاه چند ساله مورد کشت قرار دهیم باید سال اول رشد را در گلخانه و در اوایل تابستان از گلخانه خارج کنیم. قلمه چوبی نشده چای ترش باید در ماه های تیر و مرداد در چارچوب قرار بگیرد. در طول مدت زمستان گیاها چای ترش باید در گلخانه های گرم مورد پرورش قرار گیرد و پس از آخرین سرما از گلخانه خارج شود. برای تولید کاسبرگ چای ترش، بذرها باید در یک بستر مناسب کشت شوند زمانی که گیاهچه ها به ارتفاع ۱۰- ۷/۵ سانتی متر رسیدند، به فواصل روی ردیف ۱/۶- ۱/۳ متر و فواصل بین ردیف ۳/۲ – ۲ متر نشاء می شوند. اما بذرها معمولاً به طور مستقیم در مزرعه، به مقدار ۶-۴ بذر در هر کپه کشت می شوند، کپه ها به فاصله ۱/۸- ۰/۹ متر روی ردیف و ۳- ۱/۵ متر بین دو ردیف می باشد، در مرحله ۳- ۲ برگی گیاهچه ها به میزان ۵۰ درصد تنک می شوند. در هندوستان در اوایل فصل باران فروردین کشت در کپه های به فاصله ۱۵ × ۱۵سانتی متر در عمق ۵/۰ سانتی متر کشت می شود. در مناطق معتدل به عنوان محصول تابستانه کشت می شود، میوه آن نمی رسد و گیاه آن قابل استفاده است. کشت می تواند با یک بذرکار مدرن انجام شود و سپس نیاز دارد با دست تنک شود یا بذر می تواند دستی کشت شود. یک ذرت کار کوچک می تواند برای کشت دانه های این گیاه مناسب باشد. با توجه به نفوذ ریشه های آن در خاک و نظر به اهمیت کنترل علفهای هرز، اجرای شخم عمیق قبل از کاشت و افزودن ۱۰ تا ۱۴ تن کود دامی به خاک توصیه شده است. در مناطقی که منبع آبیاری بارندگی می باشد، بهترین زمان کشت بذر آغاز فصل بارندگی است.
میزان بذر مورد نیاز کاشت چای ترش در هر هکتار:
میزان بذر بر حسب روش کشت و نوع بهره برداری فرق می کند و بین ۱۱ تا ۲۲ کیلوگرم در هکتار متفاوت است.
وجود رطوبت کافی خاک در موقع کاشت ضروری بوده و لازم است بین ۳۲-۲۰ درصد باشد. ازدیاد چای ترش معمولاً از طریق دانه انجام می شود. در هند معمولاً به دو روش بذور کشت می شوند:
۱- دست پاش
۲- خطی
کشاورزان در هند بیشتر از روش دستپاش استفاده می کنند که پس از آماده سازی زمین، بذور به صورت ضربدری پخش شده و سپس با ماله روی دانه ها پوشانده می شود . میزان بذر مصرفی در هکتار در روش دست پاش ۱۵ تا ۱۷ کیلوگرم و خطی ۱۲-۱۰ کیلوگرم توصیه شده است . در روش خطی فاصله ردیف ها ۲۵ تا ۳۰ سانتی متر و روی ردیف ۷ تا ۱۰ سانتی متر توصیه شده است در روش دستپاش بعد از سپری شدن چهار هفته از رشد گیاه باید به فاصله ۱۵-۱۲ سانتی متر گیاه را تنک کرد. برای جلوگیری از حمله بیماریها قبل از کشت بذور با قارچ کش تیمار می شوند در روش نشاء کاری هنگامی که بوته ها در خزانه به ارتفاع ۱۰-۷/۵ سانتی متر رسیدند آماده انتقال به مزرعه می باشند.
مراحل داشت گیاه چای ترش:
۱- کود دهی
در منطقه جاوا برای کود سبز قبل از اینکه دانه ها شروع به رسیدن و حداکثر تعداد ۵ دانه رسیده بیشتر مشاهده نشود به خاک برگردانده می شود. در جاوا همچنین میزان کود شیمیایی توصیه شده برای روسل، ۸۰ کیلوگرم نیتروژن در هکتار ، ۵۴- ۳۶ کیلوگرم فسفرP2O5 در هکتار و ۱۰۰- ۷۵ کیلوگرم پتاس K2O در هکتار می باشد . روسل به مصرف نیتروژن پاسخ مطلوب می دهد، که در هند بمیزان ۴۵ کیلوگرم در هکتار بشکل کمپوست یا کود مصرفی بهمراه مقدار کمی از فسفات بکار می رود. کودهای شیمیایی تجاری بر اساس فرمولاسیون NPK، ۷-۶-۴ نتایج رضایت بخشی داشته است. افزودن آمونیاک رشد رویش را افزایش می دهد و تولید میوه را کاهش می دهد. به هر میزان که به طور طبیعی به سبزیجات دیگر کود داده می شود به این گیاه هم باید داده شود. اما تنها نصف تا یک چهارم مقداری که به طور معمول برای سبزیجات دیگر مصرف می شود، برای چای مکی باید مورد استفاده قرار گیرد. بذرهای چای مکی در ماههای فروردین، اردیبهشت و خرداد کشت شوند و با ۳۰۰ و ۳۵۰ و ۴۰۰ کیلوگرم سولفات آمونیوم، ۶۰ ، ۱۲۰، ۱۸۰ کیلوگرم پتاسیم و ۳۵۰ کیلوگرم کود فسفر در هکتار کوددهی شدند. و گیاهان شاهد با ۴۰۰ و ۳۵۰ و ۳۵۰ کیلوگرم کود نیتروژن، فسفر، پتاسیم در هکتار کوددهی شدند و ملاحظه گردید که بالاترین عملکرد کاسبرگ خشک و کاسبرگ تازه از تاریخ های کاشت در ماه اردیبهشت و خرداد و استفاده از ۳۵۰ کیلوگرم سولفات آمونیم و ۱۲۰ کیلوگرم سولفات پتاسیم در هکتار بدست آمد. مطالعات در اروپا نشان می دهد که میزان کود نیتروژن مورد نیاز ۱۳۰- ۱۰۰ کیلوگرم در هکتار و فسفر ۵۰ – ۳۵ کیلوگرم در هکتار و پتاس ۱۴۰- ۱۱۰ کیلوگرم در هکتار پیشنهاد شده است. تولید بیوماس بالا نیاز به مواد غذایی بالایی دارد که برای تولید ۲۰ تن در هکتار بیوماس، نیتروژن۱۰۰ کیلوگرم در هکتار ، فسفر ۱۷ کیلوگرم در هکتار و پتاس ۲۲۰ کیلوگرم در هکتار توصیه می شود. با توجه به نیاز چای ترش به نیتروژن، فسفر و پتاسیم میزان ۱۰۰ کیلوگرم نیتروژن و ۳۱ کیلو گرم فسفر و ۱۴۸ کیلو گرم پتاسیم و ۱۵۲ کیلو گرم کلسیم توصیه شده است. فسفر به توسعه مناسب ریشه کمک می کند و پتاسیم که سبب توانایی تحمل به خشکی، مقاومت به آفات و بیماریها در گیاهان می گردد و همچنین در بهبود کیفیت فیبرهای تولیدی نقش دارد قبل از کاشت مصرف می شود.
۲- علفهای هرز مزرعه چای ترش
وجین کردن و از بین بردن علفهای هرز در ابتدای فصل رشد لازم می باشد، اما بعد از اینکه گیاه به ۶۰- ۴۵ سانتی متر ارتفاع رسید روی علف های هرز سایه اندازی نموده و باعث حذف علف های هرز می شود. وجین کاری در اوایل رشد گیاه لازم بوده و اولین وجین یک ماه بعد از کشت انجام می شود. معمولا وجین کاری تا هفته پنجم از سن گیاه صورت می گیرد. علف کش توصیه شده در مزارع چای مکی جهت عملکرد فیبری بیشتر استفاده از مخلوط پرلمیترین و آمترین بمیزان ۱/۵ لیتر در هکتار می باشد. تری فلورالین و آلاکلر بمیزان ۲ لیتر در هکتار از جمله آفت کشهای توصیه شده در زراعت چای مکی به منظور تولید فیبر می باشد. استفاده از علف کش فلوکلرالین که به مقدار ۱ کیلو گرم در هکتار، ۷- ۳ روز قبل از کشت و یک بار وجین دستی در ۳۵ روز پس از کشت باعث کنترل علف هرز شد و عملکرد فیبر بالاتر از ۹۴/۱ تن در هکتار را موجب شد. استفاده از فلوآزی فوب – متیل، ۲۰ روز پس از سبز شدن ضعیف ترین کنترل علف هرز و پایین ترین عملکرد فیبری را موجب گردید. چای مکی به سایه اندازی مقاوم نیست و باید همیشه عاری از علف هرز باشد و وجین کردن در ماه اول کشت ضروری می باشد. طی یک آزمایش مزرعه ایی در هندوستان که بر روی واریته آلتیزیما انجام شد جهت مقایسه روشهای مختلف مدیریت و کنترل علف هرز ، ملاحظه گردید که وجین دستی در ۳۵- ۲۰ روز پس از کاشت بالاترین میزان کارایی کنترل علف هرز ۶/۹۷ درصد و عملکرد فیبر ۲۰ تن در هکتار داشت. یکی از ترکیبات توصیه شده علف کشها در مزارع چای ترش (جهت حصول عملکرد فیبری) استفاده از مخلوط پریمیترین و آمیترین به میزان ۱/۵ لیتر در هکتار می باشد.
۳- گل دهی چای ترش
گل دهی گیاه چای ترش از اواخر شهریور یا اوایل مهر شروع می شود و کاسبرگها در آبان و آذر آماده برداشت می باشد. برداشت میوه چای ترش به روش چینی باعث می شود جوانه های خفته فعال شده و دوره گلدهی گیاه تا اواخر بهمن ماه طول بکشد در صورتی که به روش سودانی برداشت شود گیاه در دی ماه از بین می رود. هرس اولیه شاخه زایی و نمو بیشتر شاخه های گل دهنده را افزایش می دهد .
۴- آفات و بیماریها
الف- حشرات
شپشک ها بسیار حائز اهمیت می باشند. بهترین زمان سمپاشی برای کنترل آنها در بهار زمانیکه جوان هستند و حرکت می کنند می باشد . سمپاشی باید در زمانیکه شپشک ها سفید و کوچک هستند شروع شود و از اسفات و فن پیروکسی میت و یک محلول شوینده ضعیف استفاده شود .استفاده از دی متوات ها نیز برای کنترل آنها موثر می باشد. در استرالیا سه گونه سوسک با نام های علمیbreweri Nisotra ، Lagris cyanea، Rhyparida disco Punctulata به برگهای جوان حمله می کنند ). روسل سفید به شدت توسط سوسک کاکائو با نام علمی Steirastoma breve مورد حمله قرار می گیرد. اما در ترینیداد کشت مخلوط با روسل قرمز میزان آلودگی را کاهش داده است. آفات کم اهمیت مانند پولک داران یا فلس داران با نام علمی Hemichionaspis aspidistrae ، Coccus hesperidum شاخه ها و ساقه ها را مورد حمله قرار می دهند. شته زرد، با نام علمی Aphis gossypii ، که به برگها،گلها و جوانه ها خسارت می زند . شته ها حشراتی مکنده با بدنی نرم هستند که می توان توسط صابون مایع ۱ قاشق غذا خوری در گالن یا با فشار شدید آب آنها را از بین برد. آفت غوزه پنبه با نام علمی ( Dysdercus suturellus ) به کاسبرگهای رسیده خسارت وارد می کند. . چای مکی به آفت کشها بسیار حساس است. بهترین زمان اسپری آفت کش ها اوایل صبح یا غروب آفتاب در دمای کمتر از ۲۷ درجه سانتیگراد می باشد . و باید هر دو سطح برگ سمپاشی شوند . گیاهان بایستی ۲-۱ روز قبل از سمپاشی آبیاری شوند . مالاتیون و متومیل برای چای مکی مضر هستند . بیشتر آفات چای مکی را می توان بوسیله ۱ قاشق از اسفات ۷۵ درصد یا ۱/۲ قاشق از فلووانیلیت حل شده در یک گالن آب کنترل نمود.
آفت برگ خوار چای ترش
حشره ای به نام maconellic ccus hirsutus می باشد و از مریستم انتهای و برگ چای ترش تغذیه می کند. جهت کنترل آن از سموم پاراتیون ۴ درصد و یا از فنیتروتیون ۴درصد استفاده می شود .
سوسک برگ خوار چای ترش
این حشره به نام isotra orbiculatate N می باشد و از برگ چای ترش تغذیه می کند و از آفات مهم در کشور هندوستان می باشد.
آفت Pseudococcus virgatus
یکی از مهم ترین آفات چای ترش در بنگلادش می باشد. آلودگی مزرعه در تیر آغاز و جمعیت آفت در نیمه آخر مرداد به اوج خود می رسد . و شدت خسارت این آفت بیشتر از ۸۵- ۶۵ درصد می باشد. در طی فصل زراعی دو نسل دارد . زمستان را روی Hibiscus cestrum nocturnum ، Esculentus و یکسری گیاهان زینتی بسر می برد.
کنترل: دشمنان طبیعی آن لارو شکارچیان Spalgis epius و Scymnus castaneus هستند . مصرف دیازینون نتایج قابل توجهی داشته است .
زنجرک Amrasca biguttula
این زنجرک چای مکی را مورد حمله قرار می دهد . نمف ها و بالغین زیر برگ ها مستقر شده و شیره گیاهی را می مکند. علائم : برگهای آلوده چروکیده شده و در آخر زرد می شوند . لبه برگها قرمز یا قهوه ای شده و گیاهان آلوده کوتوله می شوند. مبارزه : جلوگیری از کاشت گیاهان خانواده مالواسه (Malvace) ، سولاناسه (Solanace ) در جوار هم خودداری شود. استفاده از متیل دیمتیونE c 20 در ۵۰۰ میلی لیتر در ایکر، دی متوات امولسیون شونده ۳۰ درصد به میزان ۳۰۰ میلی لیتر در ایکر ، مونوکروتوفوس wsc36(کنستانتره قابل حل در آب) در ۴۰۰ میلیتر در ایکر مخلوط با mc5/0 صابون مایع در هر لیتر از محلولهای اسپری.
کرم خاردار پنبه Earias insalana
از آفات مهم H.Sabdariffa می باشد . میزبان های دیگر آن کتان و ذرت می باشد . این آفت عمدتاً به میوه حمله می کند و بیشتر از ۲۰ درصد خسارت به کپسولهای چای مکی می زند. در فلوریدا سفیدک های سطحی می بایست کنترل شوند همچنین Phoma sabdariffae خساراتی را ایجاد می کند . همچنین توسط عوامل ذیل از جمله Aecidium hibiscisurattense، Alternaria macrospora، Cercospora abelmoschi، Phytophthora parasitica ، Sclerotium rolfsll مورد حمله قرار می گیرد. گیاهانی که توسط بیماریهای لکه برگی مورد حمله قرار می گیرند با بکارگیری قارچ کش ها، کنترل می شوند.
ب- باکتریها
باکتری Bacillus solanacearum از روسل جداسازی شده است. در بین سایر آفات که به روسل حمله می کنند می توانیم از Anomis erosa،Cosmophila erosa، Nistora gemella،Phenacoccus hirsutus،Tectocoris diophthalmus ، نام ببریم
۳- ویروس ها
گیاهان روسل توسط تعدادی از ویروس ها مورد حمله قرار می گیرد از جمله ویروس ها پیچیدگی برگ پنبه، ویروس موزائیک زردی رگبرگ.
۴- قارچها
پوسیدگی ریشه چای ترش
رطوبت نسبی زیاد در طی ماه های خرداد و تیر می تواند به شیوع این بیماری کمک کند، حضور رطوبت بالا در خاک برای مدت زیادی این بیماری را باعث می شود، گیاه پژمرده شده و بتدریج خشک می شود. این بیماری در اثر قارچ Rizoctonia bataticola به تنهایی یا با ترکیب با قارچ Fusarium oxysporua به وجود می آید. توسط سموم جیوه ای یا کاپتان که بذور را قبل از کشت با آن آغشته می کنند کنترل آن انجام می شود.
پوسیدگی چشمی
بیماری روی ساقه به شکل نقطه های قهوه ای رنگ ایجاد شده سپس توسعه یافته و به هم متصل
می شوند که در نهایت باعث آلوده شدن ساقه و شکستن آن می شود این بیماری در اثر قارچ Myrothecium roridum بوجود می آید. با سموم قارچ کش مبارزه انجام می شود (۵۹).
پوسیدگی ساقه چای ترش
این بیماری در اثر قارچ Phytophthora paraititica به وجود آمده میدان عمل این قارچ هم در خشکی و هم در آب می باشد ساقه آلوده شده سیاه رنگ شده و گیاه از بین می رود یک بیماری مهم در مزارع چای ترش هند می باشد و فعلاً بوته هایی که مقاوم به این بیماری باشد وجود ندارد. این قارچ دامنه میزبانی وسیعی از جمله گوجه فرنگی، لوبیا ، پیاز ، توت فرنگی، چای مکی دارد. علائم بیماری در چای مکی بصورت پوسیدگی ساقه ظاهر شده و از سطح خاک به سمت بالا گسترش می یابد و ایجاد پژمردگی می کند. کنترل: در یک آزمایش تاثیر چند قارچکش سیستمیک و غیر سیستمیک بر روی بیماری پوسیدگی ساقه و طوقه بررسی شد . Calixin ( تری دمورف ) و Kitazin ( IBP ) بهترین تیمار کننده های بذر بودند . برای تیمار خاک دی فولاتان ( کاپتافول) بیشترین کارایی را داشت و متعاقب آن Blitox ( آکسی کلریدمس) بیشترین تاثیر را داشت و دی تان z-18 ( زنیب) و دی تان m-45 ( مانکوزب) اثر کمتری داشتند. در یک آزمایش دیگر بکار بردن قارچ کش های دی فولاتان ( کاپتافول) و ترزان هنگامیکه قبل از تلقیح در خاک بکار برده شوند باعث کاهش خسارت می شوند. در مطالعات آزمایشگاهی علیه Ph.Parasitica با بکار بردن۵w agrosan (استات تولیل مرکوری) در P.P.M 79 بطور کامل از جوانه زدن زئوسپورها جلوگیری کرد. اثر تاریخ کاشت روی شیوع بیماری در روسل بررسی شد. این بیماری توسط اکسی کلرید مس ۵۰ درصد به میزان ۳ کیلوگرم در هکتار قابل کنترل می باشد(۵۵). در خصوص پوسیدگی ساقه یک آزمایش مزرعه ای در طی سال های ۸۶-۱۹۸۴ در هند، بنگال غربی و چند کشور دیگر انجام شد. بیشترین محصول زمانی به دست آمد که گیاهان در اول فروردین کاشته شده و در هفته سوم آبان برداشت شدند. زیرا در این فاصله شیوع بیماری دارند. در یک بررسی دیگر تأخیر در تاریخ کاشت چای ترش فیبری از اول اردیبهشت به اول تیر باعث کاهش محصول فیبر از ۵/۳ تن در هکتار به ۰/۶ تن در هکتار گردید و درصد گیاهان آلوده به Phytophthora از ۹/۲ به ۴۱/۸ درصد افزایش یافت. به ازای هر واحد افزایش محتوای رطوبت خاک ( در یک گلدان آزمایشی) میزان آلودگی فایتوفترایی به نسبت چشمگیری افزایش یافت. محتوای رطوبت ۶۵ درصد بالاترین حدی بود که در بالاتر از آن هیچ افزایش بیشتری در شدت بیماری رخ نداد . سطوح مختلف کودهای ازت، فسفر، پتاس روی توسعه بیماری بررسی شد. پتاسیم و نیتروژن به میزان قابل توجهی روی توسعه بیماری نقش دارند در حالی که هیچکدام از ترکیبات NK , NP , PK, NPK تأثیر چشمگیری در توسعه بیماری ندارند. این داده ها نشان می دهد که گسترش بیماری با استفاده از کودهای کامل تحت تأثیر قرار نمی گیرد. در مطالعات آزمایشگاهی علیه ph.parasitica روی چای مکی w 5 agrosan (استات تولیل مرکوری) در p.p.m 79 بطور کامل از جوانه زدن قارچ جلوگیری کرد. همچنین بذرهای خشک با مانکوزب به میزان ۳ گرم در ۱ کیلوگرم تیمار شده از رشد این قارچ جلوگیری نمود. در طی سالهای ۱۹۶۸-۱۹۸۴ در هند، بنگال و چند کشور دیگر انجام شد. بیشترین محصول زمانی بدست آمد که گیاهان در اوایل فروردین کاشته شده و در هفته سوم مهر برداشت شدند، زیرا در این فاصله شیوع بیماری کمتر بود. درجه حرارت خاک و میزان بارندگی رابطه معنی داری با شیوع بیماری دارند. در یک آزمایش دیگر تاخیر در تاریخ کاشت چای مکی فیبری از اول اردیبهشت به اول تیر باعث کاهش محصول از ۵/۳ تن در هکتار به ۰/۶ در هکتار گردید و درصد گیاهان آلوده به فیتوفترا از ۲/۹ به ۸/۴۱ درصد افزایش یافت. نکاتی که برای کاهش خسارت فیتوفترا باید رعایت کرد: ۱- کاشت محصول در زمین های زهکشی شده ۲- کاشت زود هنگام محصول ۳- کاشت بیشتر از دو سال محصول در یک زمین
پوسیدگی برگ
این بیماری عمدتاً در کشور هندوستان وجود دارد. عامل آن قارچ Phoma-sabduriffae می باشد. ابتدا قارچ به نوک برگها حمله کرده و سبب سیاه رنگ شدن آن می گردد. با پیشرفت بیماری تمام برگ سیاه می شود که حاکی از آلودگی کامل برگ است، برگهای آلوده از بوته جدا شده و نهایتاً بر روی رشد گیاه اثر نامطلوبی می گذارد.
عامل پوسیدگی ریشه Fusarium Soloni
عامل پوسیدگی ریشه Fusarium Solani که باعث پوسیدگی ریشه چای مکی در هند شده است. Fusarium Oxysporium از چای مکی جدا شده است که باعث پژمردگی آوندی می شود.
نماتد
یکی از دشمنان طبیعی و اصلی روسل نماتد گره ریشه، با نام علمی Heterodera rudicicola می باشد .
بیماری ایجاد کننده گال، این بیماری توسط Meloidogyne incognita در چای ترش بوجود می آید و به سرعت توسعه پیدا می کند در خاکهای مزروعی شنی این بیماری بیشتر شایع بوده و بهترین راه کنترل آن کشت های تناوبی می باشد(۵۵)
برداشت چای ترش
۱- کاسبرگ
اولین میوه ها ۳ هفته بعد از گل دهی آماده برداشت می باشد. میوه ها باید قبل از ظهور هر گونه بافت چوبی در کاسبرگ جمع آوری شوند، در این مرحله کاسبرگها نازک، پیچیده و گوشتی هستند و کپسولها به آسانی جدا می شوند کاسبرگها حدوداً ۴۰ تا ۵۰ روز بعد از ریزش گلبرگها به حداکثر اندازه خود می رسند. جدا کردن کاسبرگها از کپسول و خشک کردن آنها باید در حداقل زمان ممکن انجام شود در غیر این صورت کپک ها سریعاً رشد کرده باعث فساد کاسبرگها خواهد شد (۵۹). میوه ها به طور مداوم از پایین به بالا می رسند به بیان دیگر گل آذین از پایین به بالا می رسد. برداشت میوه ها در صبح آسانتر از انتهای روز است در صورتی که برداشت دیر شود دمگل ها سفت شده و بایستی از قیچی باغبانی استفاده کرد (۶۰). شروع گلدهی از شهریور تا مهر می باشد و برداشت کاسبرگها در ماههای آبان و آذر است. زمان برداشت کاسبرگها با رسیدن دانه همزمان است. کاسبرگهای قرمز تازه مرطوب بعد از افتادن گل و قبل از خشک شدن و باز شدن غلاف دانه ها برداشت می شود. هر چه کپسول مدت بیشتری بعد از اینکه دانه ها شروع به رسیدن می کند روی گیاه باقی بماند. نور خورشید باعث ترک خوردگی کاسبرگ و فساد آن با توجه به نوع رقم و در کیفیت آن موثر می باشد. برداشت کاسبرگها با دست انجام می شود و در طی مرحله برداشت باید برای جلوگیری از آلودگی با مواد خارجی و زائد به هیچ وجه کاسبرگ با زمین یا سطوح آلوده تماس پیدا نکند. کیسه ها یا مخزن های تمیز باید برای حمل از مزرعه به محل خشک کردن مورد استفاده قرار گیرد. ب
برای جلوگیری از آلودگی زمان بین برداشت و خشک کردن باید حداقل باشد. برداشت امروزه به صورت روشهای متفاوتی انجام می شود. در مکزیک کل گیاه بریده و به محل نزدیکی برای جدا کردن کاسبرگ ها برده می شود. در چین تنها کاسبرگهای رسیده بوسیله قیچی باغبانی برداشت می شوند و کاسبرگهای نارس برای رسیدن در زمین تا رسیدن باقی می مانند. زمین تقریباً هر ۱۰ روز یکبار تا آخر فصل رشد برداشت می شود. کاسبرگ از غلاف دانه ها بوسیله دست یا فشار دادن یک ابزار نوک تیز به بافت تازه کاسبرگ صورت می گیرد و باعث جداسازی آن از غلاف دانه ها می شود. در حدود ۳ هفته بعد از آغاز گلدهی اولین میوه ها آماده چیدن می باشند. میوه از کاسبرگهای قرمز رنگ بزرگی که تخمدانهای کوچک دانه را احاطه کرده اند تشکیل می شود. میوه ها باید قبل از ظهور هرگونه بافت چوبی در کاسبرگ جمع آوری شوند. آنها باید نازک ، پیچیده و گوشتی باشند . معمولاً کاسبرگها ۳۰- ۲۰ روز پس از ریزش گلبرگها ، به حداکثر اندازه خود می رسند و ۲۰ – ۱۰ روز پس از آن رسیدگی کامل حاصل می شود. بنابراین بهترین زمان برداشت ۵۰- ۴۰ روز بعد از ریزش گلبرگها می باشد. برداشت کاسبرگ از گیاه چای مکی به صورت دستی انجام می شود. بدین ترتیب کپسولها یا بصورت یک چین در انتهای فصل رشد یا طی چند چین متوالی از گل آذینهای گیاه جدا می گردند، در مرحله بعد کاسبرگها از تخمدان کپسول با دست جدا می گردند که پس از آن باید خشک شوند . در سودان کشاورزان اجازه می دهند دانه کاملاً برسد و برگها پیش از برداشت ریزش کنند. کاسبرگها را می توان ۱۲۰- ۹۰ روز بعد از نشاء کاری برداشت کرد.
۲- شاخ و برگ
جهت استفاده از شاخ و برگ گیاه برای تعلیف دام ها بریدن شاخ و برگ این گیاه در سه مرحله انجام می گیرد که اولین مرحله از ۶ هفته پس از نشاء کردن شروع شده و ساقه از ارتفاع ۵/۷ تا ۱۰ سانتی متر قطع می گردد. دومین مرحله ۴ هفته بعد انجام می شود و سومین مرحله بریدن ساقه حدوداً چهار هفته بعد انجام می گیرد. سپس گیاهان بریده شده تنک شده و بقیه گیاهان رشد کرده و میوه آن به عنوان یک محصول ثانویه برداشت می شود (۳۱ و ۵۹). پس از آن گیاهان بریده شده، ۲ ردیف از ۳ ردیف حذف می شود و سپس به گیاهان باقی مانده اجازه رشد داده می شود و میوه به صورت یک محصول ثانویه برداشت می شود.
۳- فیبر
بهترین کیفیت فیبر تولیدی از چای ترش در هنگام گل دهی می باشد که حدود ۳ تا۴ ماه پس از کشت حاصل می شود. ساقه ها از سطح زمین برداشت و در دسته هایی منظم در آب خیس می شوند و سپس فیبر از ساقه به وسیله دست یا ماشین جدا می گردد. الیاف موجود در پوست جهت مرحله بعدی آماده مصرف می شوند، یک کارگر در هر روز ۳۶ تا ۴۵ کیلوگرم فیبر تمیز خشک را جدا می کند (۳۹). برای تولید فیبر میزان بذر مصرفی ۲۲- ۱۱ کیلوگرم در هکتار می باشد، که فاصله کشت روی ردیف ۱۵ سانتی متر و بین دو ردیف ۱۵ سانتی متر می باشد. در اوایل فصل باران بذز به عمق ۵/۰ سانتی متر کشت می شود. این نوع کشت معمولاً برای ساقه های دراز و شاخ و برگ کوچک می باشد. زمان برداشت فیبر حدوداً ۴- ۳ ماه پس از کشت که در اندونزی این مدت ۱۰ ماه می باشد. اگر برداشت در زمان گلدهی انجام شود بهترین کیفیت فیبر حاصل می شود. ساقه ها از سطح زمین بریده شده و در دسته هایی بسته بندی می شوند تا زمانی که فیبر از چوب جدا شود خیس می شوند آنگاه شسته شده و در نور آفتاب خشک می شوند. یک کارگر ماهر می تواند ۴۵- ۳۶ کیلو گرم فیبر تمیز و خشک را روزانه به این روش جدا کند ، اگر از یک ماشین پوست کنی استفاده شود نیازی به خیساندن نمی باشد (James&Duke,1983 ). برداشت گیاه برای تولید فیبر ۱۰ – ۳ ماه بعد از کاشت می باشد و مقدار تولید فیبر در طی دوره گلدهی زیاد است . اگر برای تولید فیبر روسل برداشت شود ، فیبر استخراجی تنها ۹/۷ – ۳/۱ درصد از مواد ساقه را شامل می شود ، و باقی آن حداقل ۱۰ برابر بیشتر از فیبر است ( مشخص نیست آیا درصدهای کرین بر اساس مواد خشک است یا خیس). میزان فیبر در ساقه ها حدود ۵ درصد است . به منظور برداشت الیاف می توان ۲۴۰ – ۹۰ روز بعد از نشاء کاری برداشت کرد . اگر گلدهی مدنظر نباشد برای تولید الیاف طول روزهای بلند برای مدت ۴ – ۳ ماه یک عامل مهم است.
دانه
برداشت دانه وقتی صورت می گیرد که میوه های واقع در محور گل آذین از پایین تا وسط آن کاملا رسیده باشند.پس از قطع بوته ها چندین روز به منظور خشک شدن رها می شوند و سپس عملیات کوبیدن و جداسازی بذور انجام می پذیرد.
خشک کردن چای ترش
خشک کردن را می توان به روشهای مختلفی انجام داد. خشک کردن با تهویه کافی با استفاده از حصیرهای گونی ، نایلونی ، بافتنی انجام می شود . تا از پخته شدن توسط نور خورشید که کیفیت را کاه ش می دهد جلوگیری شود . همچنین می توان از یک صفحه تمیز پلاستیکی که در روی زمین قرار داده شده با پخش کردن لایه نازکی از کاسبرگ چای مکی بر روی آن خشک کرد . اما این روش باعث هجوم حشرات و قارچ ها و کپک ها می شود. پهن کردن کاسبرگها بر روی پرده ها یا چهار چوب هوادهی را بیشتر کرده و زمان خشک کردن را کاهش می دهد. اگر از روشهای خشک کردن حرارتی استفاده بشود باید توجه داشت که دما از ۴۳ درجه سانتی گراد بالاتر نرود .
الف- خشک کردن طبیعی کاسبرگها
در این روش کاسبرگها را پس از جدا کردن از کپسولها ، روی گونی یا صفحات مشبکی که هوا در دو طرف آنها جریان داشته باشد در سایه پهن می کنند تا خشک شود .
ب- خشک کردن مصنوعی کاسبرگها
در این روش از دما و جریان هوای مصنوعی برای خشک کردن کاسبرگها استفاده می گردد. بدین صورت که برای این منظور استفاده از دمای کمتر از ۴۰ درجه سانتی گراد و استفاده از جریان هوای بالا و شدیدی خصوصاً در مراحل اولیه خشک سازی توصیه می گردد .
عملکرد چای ترش در هکتار
در هاوایی روسل در کشت مخلوط وزن تر کاسبرگ۱۶۰۰۰ کیلوگرم درهکتار و به تنهایی ۱۹۰۰۰ کیلوگرم در هکتارمحصول می دهد. عملکرد در کشت دو منظوره ۱۷۰۰۰ کیلو گرم شاخ و برگ در ۳ مرحله ساقه بری و ۶۳۰۰ کیلو گرم کاسبرگ تولید می کند. تولید کاسبرگ تازه در هر گیاه از ۱/۳ کیلوگرم در کالیفرنیا تا ۱/۸ پورتوریکو و ۷/۲۵ کیلوگرم در فلوریدای جنوبی متغیر می باشد. در هاوایی روسل در کشت مخلوط با روبر ۱۶۸۰۰ کیلوگرم در هکتار عملکرد داشت . عملکرد قسمت سبز گیاه (قسمت هوایی ) ۵۰- ۴۰ تن در هکتار گزارش شده است. نسبت خشک کردن ۱۰ به ۱/۱ است یعنی از هر ۴۵/۴ کیلوگرم کاسبرگ تازه ۴/۹۹ کیلوگرم کاسبرگ خشک تهیه می گردد. میانگین محصول ۲۵۰ کیلوگرم در هکتار است، اما تا ۵۰۰ کیلوگرم در هکتار گزارش شده است. میانگین تولید فیبر ۱۷۰۰ کیلوگرم در هکتار تا ۳۵۰۰ کیلوگرم در هکتار نیز گزارش شده است. میزان فیبر در ساقه ها حدود ۵ درصد است. عملکرد فیبر ۴- ۱ تن در هکتار گزارش شده است. به طور کلی عملکرد فیبر ۱۶۰۰ کیلوگرم در هکتار و در آفریقای غربی نزدیک ۶۵۰ کیلوگرم در هکتار، ۲۱۰۰ کیلوگرم در سری لانکا، ۱۵۰۰ کیلوگرم در جاوا و به طور تجربی عملکرد از ۳۴۰۰- ۱۲۰۰ کیلو گرم در هکتار در مالزی. واریته تون-کیو از جمله واریته های فیبری چای مکی می باشد که در تایلند مورد کشت قرار می گیرد و تاریخ کشت آن در این کشور عمدتاً اواخر فروردین و زمان مناسب برداشت آن ۱۶۵ روز پس از کاشت می باشد و متوسط عملکرد فیبر آن بین ۲۷۷۵- ۱۹۶۵ کیلوگرم در هکتار می باشد . در آزمایش عملکرد ماده خشک واریته آلتیزیما چای مکی در تایلند، بصورت تک کشتی ۱/۱۲ تن در هکتار گزارش گردیده است . در یک بررسی در مورد تولید دانه چای مکی و کنف میانگین عملکرد دانه بدست آمده برای چای مکی ۶۰۰-۴۰۰ کیلوگرم و برای کنف ۵۰۰- ۳۰۰ کیلوگرم بیان گردیده است .
