کاملینا

Camelina sativa

کاملینا یا کتان‌کش با نام علمیCamelina sativa از خانوادهBrassicaceae  با نام انگلیسیCamelina است. برخی اوقات کاملینا را کلزای کاذب نیز می گویند. کاملینا دانه روغنی کمتر شناخته شده که منشاء آن نواحی مدیترانه و آسیای مرکزی می‌باشد. این گیاه قادر است در شرایط مختلف آب و هوایی و خاک رشد نماید و نسبت به سایر دانه‌های روغنی نیاز کمتری به آب، کود و آفتکش‌ها دارد و در زمان کوتاه‌تری قابل برداشت است. مهم‌ترین مزیت گیاه دارویی- روغنی کاملینا تحمل زیاد به خشکی است.

گیاهشناسی:

گیاهی است علفی، یکساله دارای ساقه راست و کمی خشن، به ارتفاع 30 الی 120 سانتیمتر می باشد. برگ‌های باریک و دراز آن حالت ساقه آغوش و پهنک منتهی به 2 زائده در محل اتصال به ساقه دارد. گل‌های آن کوچک، زرد رنگ و واقع در راس انشعابات ساقه است. میوه خورجینک آن، گلابی شکل، واقع بر روی دمگل دراز و محتوی دانه‎‌های بسیار کوچک، به رنگ قهوه‌ای مایل به زرد یا مایل به قرمز است.

بذر شناسی:

بذرها دارای شکل بیضی و تخم مرغی، بدون نوک،

با وزن هزاردانه میانگین 1گرم و بطور متوسط 9/0 تا 1/2 گرم.

بذرها به رنگ قهوه ای باز تا قهوه ای تیره هستند و از دور شبیه به بذر شاهی برگ باریک به نظر می رسد.

نیازهای اکولوژی:

کاملینا با توجه به کم توقع بودن این گیاه کشت آن در طیف متنوعی از اراضی سنگلاخی تا اراضی رسی و سنگین امکان‌پذیر بوده ولی بهترین زمین برای کشت این گیاه اراضی لومی–رسی می‌باشد.

کتان‌کش می‌تواند در زمین‌هایی با حاصلخیزی کمتر رشد کند، به آبیاری و کوددهی کمتری نیاز دارد و دانه‌هایی تولید می‌کند که قابلیت تولید مقادیر زیادی روغن را دارند. کاشت کاملینا حداقل ریزش بذر را نسبت به کلزا دارد. تحمل شوری بالا تا ۱۲ دسی زیمنس بر متر و رقابت با علف های هرزخوبی دارد.

حتی به بسیاری از بیماری ها و آفات خانواده براسیکاسه مقاومت دارد اما  قارچ آلترناریا  باعث ایجاد بیماری لکه سیاه می شود.

کاشت، داشت و برداشت:

بهترین زمان کشت بر اساس محل کشت متفاوت بوده و همزمان با کشت پاییزه کلزا و قبل از شروع بارندگی‌های پاییزه پیشنهاد می‌گردد. فاصله بین دو بوته یکی از مهمترین مسایل برای بدست آوردن عملکرد و کیفیت بالا می‌باشد. اگر فاصله بین دو بوته بیش از نیاز گیاه باشد باعث اجازه به رشد بیش از حد علف هرز و هدر روی زمین زراعی می‌شود و اگر این فاصله کمتر از نیاز گیاه باشد باعث رقابت بین دو گیاه خواهد شد و در نهایت عملکرد و کیفیت محصول به شدت کاهش خواهد یافت. جهت کاشت مناسب و دستیابی به بهترین تراکم و عملکرد، 5 تا 7 کیلوگرم در هکتار بذر با فاصله ردیف 15 تا 20 سانتیمتر و بدون فاصله بذر روی ردیف پیشنهاد می‌گردد. بذر این گیاه باید بسیار سطحی بوده و عمق کاشت آن نباید بیشتر از نیم سانتیمتر باشد.

بطور کلی در مناطقی با بارش متوسط 180 میلی‌متر با پراکنش مناسب نیازی به آبیاری وجود ندارد، در غیر این صورت آبیاری تکمیلی در زمان کاشت و زمان گلدهی پیشنهاد می‌گردد.

حاصلخیزی خاک و تامین عناصر مورد نیاز کاملینا تاثیر زیادی بر تولید دانه و عملکرد کمی و کیفی آن دارد. بطور کلی، مقدار 100 تا 200 کیلوگرم نیتروژن خالص در هکتار برای دستیابی به حداکثر عملکرد دانه کافی بنظر می‌رسد.

برای تامین فسفر مورد نیاز گیاه، اغلب از منبع سوپر فسفات تریپل استفاده می‌شود. اگر فسفر قابل جذب خاک حدود 8-10 میلی گرم در کیلوگرم باشد، با مصرف 40 تا 80 کیلوگرم سوپر فسفات تریپل میتوان عملکرد مناسبی بدست آورد.

زمانی که پنجاه درصد بذور به رنگ قهوه‌ای روشن در آیند، بهترین زمان برای برداشت کاملینا می‌باشد. برداشت بذر از اوایل خرداد شروع می‌شود اما برای برداشت علوفه‌ آن، برداشت از اوایل اردیبهشت ماه شروع می‌شود. استفاده از کمباین معمولی با هد برداشت کلزا و یا حتی گندم با انجام تنظیمات برای بذور دانه ریز (کمباین برداشت غلات با کاهش سرعت باد دستگاه و تغییر فاصله صفحات خروجی ماشین) پیشنهاد می‌گردد.

کاملینا گزینه‌ای مناسب برای تناوب با غلات دانه‌ریز است و هم‌اکنون این تناوب بسیار ضعیف است.

عمکلرد دانه کاملینا از 8500 تا 10000 کیلو در هکتار می باشد.

خواص درمانی و کاربردها:

این گیاه منبع غنی از روغن (28-40 درصد) و اسیدهای چرب امگا 3 می‌باشد. کنجاله کاملینا نیز پس از استخراج روغن حاوی 10-11 درصد فیبر، 10-14 درصد روغن و حدود 40 درصد پروتئین می‌باشد که آن را محصولی ارزشمند برای تغذیه دام می‌نماید. میزان پروتئین و چربی علوفه تازه کاملینا به ترتیب 13 و 2.5 درصد برآورده گردیده و با توجه به مقاومت بالای این گیاه به شرایط رشدی سخت، می تواند به عنوان محصول علوفه ای مناسب کاشت شود.

روغن کاملینا علاوه بر مصارف غذایی در صنایع آرایشی، بهداشتی و صنعتی استفاده می‌شود.