کرفس کوهی

نام علمی کرفس کوهی: Kelussia oderatassima

درصد خلوص بذر کرفس کوهی: 99%

درصد قوه نامیه بذر کرفس کوهی: 80%

وزن هزاردانه کرفس کوهی: 35 گرم

کرفس کوهی گیاهی چند ساله و از خانواده چتریان می باشد . ارتفاع 120 تا 200 سانتیمتر ، داراي ریشه راست دوکی شکل که در قست فوقانی داراي غده می باشد ، برگها داراي بریدگی هاي پنجه اي شکل که در قاعده داراي دمبرگ بلند و بدون ، غلاف می باشد.

گلهای کرفس کوهی به صورت چترهاي زرد رنگ بوده که انشعابات 2 تا 8 شعاعی دارد، بذر درشت و صفحه اي شکل به رنگ سبز و قهوه اي مایل به زرد، وجود سه رگه مشخص در بذر کرفس کوهی قابل مشاهده است، بذر گیاه کرفس کوهی حساسیت زیادي به بیماري دارد، آفات به راحتی پوسته چرمی بذر کرفس کوهی را سوراخ کرده و از آن تغذیه می کنند.

رشد گیاه کرفس کوهی بستگی به میزان و نوع بارندگی منطقه دارد، در سالهایی که بارش بیشتر به صورت باران باشد رشد از نیمه اول اسفند، است به خصوص در کوههایی که در شیب جنوبی واقع شده اند.
سالهایی که بارش به صورت برف باشد رشد با ذوب برف آغاز می شود، عمر متوسط برگهاي گیاه 75 روز می باشد و بعد از آن گل آذین گیاه، ظاهر می شود زمان رسیدن بذرها نیمه هاي مردادماه است.

رویشگاه طبیعی کرفس کوهی ارتفاعات و مناطق برفگیر زاگرس مرکزي، است. به طور کلی حداقل با ارتفاع 2500 متر با بارندگی بیش از 450 میلیمتر و حداقل 60 درصد ریزشهاي آن بصورت برف باشد حداکثر دماي هوا در دوره رشد 20 درجه می باشد. 

رویشگاه این گیاه بر روي خاکهاي کم عمق تا بسیار عمیق با بافت متوسط تا سنگین که ظرفیت نگهداري آب بالایی داشته و فاقد شوري و قلیائیت باشد،دیده می شود.

مراحل کاشت کرفس کوهی:

1-تهيه بذر مناسب

براي تهيه بذر مناسب در زمان كامل شدن بذر گياه (مرداد ماه) اقدام به جمع‌آوري بذر از پايه‌هاي قويتر نموده و پس از بوجاري و جدا كردن كاه و كلش، آن را در شرايط مناسب تا زمان كاشت نگهداري مي نمايند. بذر خوب بايد داراي قوه ناميه و قدرت جوانه‌زني بالا باشد. بذر گياه كرفس كوهي نگهداري شده در شرايط انبار در سال اول به خوبي جوانه مي‌زند ولي در سالهاي بعد از قدرت جوانه‌زني آن كاسته مي‌شود. به نظر مي‌رسد پس از گذشت 3 سال بذر انبار شده اين گياه در بيش از 80 درصد موارد فاقد قدرت جوانه‌زني ‌باشد.

به طور كلي بذر کرفس کوهی بايد در محل سرد و خشك نگهداري شود تا قوه ناميه آن از بين نرود. در مواردي كه درجه حرارت و رطوبت محل نگهداري بذر بالا باشد، قسمت اعظم مواد غذايي ذخيره شده در بذر به علت فعاليت و تنفس بيشتر آن مصرف شده و پس از كشت، بذر قادر به جوانه زدن نمي‌باشد. آفت انباري بذر گياه كرفس كوهي نوعي مگس بذرخوار مي‌باشد كه بايد از فعاليت آن توسط سموم مناسب جلوگيري نمود. اين آفت ذخيره مواد غذايي موجود در بذر را مصرف نموده و به اين ترتيب بذر را فاقد قدرت جوانه‌زني مي‌نمايد.

با توجه به اينكه بذرهاي جمع‌ آوري شده از پايه‌های قوي و سالم داراي جنين بزرگتر و مواد ذخيره‌اي بيشتري مي‌باشند، توصيه مي‌گردد بذر مورد نياز هميشه از گياهان سالم، قوي و شاداب جمع‌آوري شود. همچنين بذر بسياري از گونه‌هاي وحشي پس از بلوغ احتياج به يك دوره استراحت دارد تا تركيبات بازدارنده جوانه‌زني با گذشت زمان و در شرايط انبار تجزيه شده و گياه آماده جوانه‌زني شود. حال آنكه براساس تجربه‌هاي موجود، بذرهاي كشت شده كرفس كوهي در سال اول به خوبي جوانه زده و به نظر مي‌رسد كه نيازي به دوره استراحت براي بذر اين گياه نباشد. 

2-آماده كردن صحيح زمين جهت کاشت کرفس کوهی

موفقيت در زراعت كرفس كوهي بستگي زيادي به چگونگي آماده كردن زمين دارد كه بايد در زمان صحيح و با وسايل مناسب انجام شود. براي تهيه بستر مناسب براي كاشت كرفس كوهي بايد تيمارهاي زير را بر روي زمين اعمال نمود:

-شخم چپ و راست زمين با استفاده از دنده يا شخم با گاوآهن و تراكتور به منظور اصلاح رابطه آب و خاك و از بين بردن علف‌هاي هرز 

-تقويت خاك با استفاده از كودهاي شيميايي حاوي تركيبات فسفر (مانند فسفات آمونيوم) و يا با كودهاي حيواني. براي اين كار در شرايط كشت آبي 20 كيلوگرم و در شرايط كشت ديم 10 كيلوگرم كود فسفات‌دار به ازاي هر جريب (1000 مترمربع) توصيه مي‌شود.

-زدن ديسك يا دنده و سپس ماله به ميزان كافي به منظور خرد كردن كلوخه‌ها به طور كامل و تسطيح زمين. البته اگر عمليات شخم در شرايط مناسب رطوبتي خاك (گاورو) انجام شود، كلوخه‌هاي زيادي ايجاد خواهد شد. به هر حال حذف كلوخه‌ها نقش مؤثري در جوانه‌زني بهتر بذر اين گياه دارد.

-ايجاد شيارهايي به عمق حداقل 15 سانتي‌متري و با فاصله 50 سانتي‌متر با استفاده از دستگاه شيار زن. تجربه كشت‌هاي انجام شده نشان مي‌دهد كه در اين روش كاشت علاوه بر آبياري راحت‌تر (در كشت آبي) و يا نگهداري بهتر آب (در كشت ديم) كنترل علفهاي هرز نيز ساده‌تر است.

در كشت ديم ممكن است انجام مراحل فوق با محدويت روبرو باشد ولي توصيه مي‌شود تا حد امكان در آماده‌سازي زمين به موارد فوق توجه شود.

3-زمان صحيح كشت کرفس کوهی

بذر گياه كرفس كوهي براي جوانه‌ زدن نياز به دوره سرما‌دهي به منظور خارج شدن از حالت كمون دارد. با توجه به اينكه در منطقه زاگرس مركزي حداقل به مدت 4 يا 5 ماه در سال دوره يخبندان وجود دارد اين فرآيند به صورت طبيعي انجام مي‌شود. بنابراين بذر اين گياه بايد در فصل پاييز و قبل از شروع دوره يخبندان و بارندگيهاي پاييزه كشت شود.

4-ميزان بذر مورد نياز

ميزان بذر مورد نياز در هر هكتار تابعي از درصد خلوص بذر، قوه ناميه بذر، وزن هزار دانه (يا تعداد در يك كيلوگرم بذر)، تراكم كشت (فاصله رديف‌ها و فاصله كشت در هر رديف)، روش بذركاري، كيفيت زمين، نوع كشت و درصد استقرار بذر مي‌باشد. براساس نمونه‌گيريهاي انجام شده وزن هزار دانه كرفس كوهي به طور متوسط 35 گرم است. بنابراين تعداد بذر در يك كيلوگرم بذر خالص و داري قوه ناميه آن، حدود 28500 عدد مي‌باشد. با توجه به اينكه قطر متوسط تاج گياه كرفس كوهي 40 سانتي‌متر است، فاصله مناسب كاشت در هر رديف 50 سانتي‌متر توصيه مي‌گردد تا از ايجاد رقابت بين پايه‌هاي اين گياه جلوگيري شود. با فرض استقرار كامل بذرهاي كشت شده، كاشت بذر كرفس يه صورت تك‌كشتي در رديف‌هايي با فاصله 50 سانتي‌متر و قرار دادن 4 عدد بذر در هر گودال حفر شده، میزان بذر خالص و سالم مورد نياز براي ايجاد يك هكتار زراعت كرفس كوهي تقريباً 3500 گرم است. بايد توجه نمود كه در صورت كاهش كيفيت بذر (قوه ناميه و درصد خلوص) ميزان بذر مورد نياز به همان نسبت افزايش مي‌يابد. اگرچه در كشت ديم براي جلوگيري از رقابت پايه‌هاي گياه بايد تراكم كاشت كمتر گرفته شود، اما بايد ميزان بذر بيشتري را براي هر گودال حفر شده استفاده نمود تا درصد موفقيت و استقرار بذرهاي كشت شده افزايش يابد. روشن است كه در كشت مخلوط به نسبت كاشت كرفس با بذر گياهان ديگر، ميزان بذر مورد نياز كاهش مي‌يابد. ميزان بذر مورد نياز در كپه‌كاري مرتع يا كاشت در قالب نظام جنگل زراعي نيز به همين ترتيب و براساس تراكم كاشت قابل محاسبه مي باشد.

5-عمق صحيح كشت کرفس کوهی

عمق صحيح كشت براساس كوچكي و بزرگي بذر و بافت خاك متغير است. كاشت بذر كرفس كوهي با توجه به اندازه متوسط بذر آن (طول يك سانتي‌متر و عرض 7 ميلي‌متر) در خاكهاي با بافت سنگين تا متوسط در عمق 3 تا 5 سانتي‌متري و در خاكهاي سبكتر تا عمق حداكثر 10 سانتي‌متر از سطح خاك توصيه مي‌شود. گفتني است كه عمق كاشت در شرايط ديم معمولاً بيشتر در نظر گرفته مي‌شود تا بذر رطوبت كافي در اختيار داشته باشد. براي راحتي كار مي‌توان كشت را با استفاده از قطعات چوب مناسب كه تا عمق ذكر شده رنگ‌آميزي شده‌اند، انجام داد.

6-نوع كشت

كشت كرفس كوهي به هر دو صورت مخلوط و تك‌كشتي امكان‌پذير است، اما با توجه به مدتی كه طول مي‌كشد تا گياه كرفس كوهي به محصول برسد (حداقل 3 سال) و بدون استفاده بودن زمين در اين مدت، مي‌توان كشت اين گياه را به همراه گياهان دارويي كه زودتر به محصول مي‌رسند و يا گياهان علوفه‌اي كه امكان برداشت آنها به وسيله دست وجود دارد، انجام داد.

بعد از انجام كشت پاييزه بذر كرفس كوهي، جوانه‌هاي گياه در فروردين ماه از زير خاك بيرون مي‌آيند. برگهاي اوليه بعد از چند روز كامل مي‌شوند. در اين مرحله ريشه گياه هنوز به حالت دوكي شكل خود نرسيده و عمق آن حداكثر به 5 سانتي‌متر مي‌رسد. بعد از گذشت حدود 20 روز برگ جديد را با حاشيه مضرس و بريده بريده مي‌توان ديد. در اين مرحله ريشه گياه، دوكي شكل شده و عمق آن بالغ بر 15 سانتي‌متر مي‌شود. در صورتي كه آبياري انجام نشود، رشد گياه از اين مرحله به بعد چندان زياد نبوده و گياه تقريباً در پايان ارديبهشت ماه شروع به زرد شدن مي‌كند. در اين مرحله ريشه گياه بسته به بافت خاك حداكثر 20 سانتي‌متر عمق پيدا كرده است.

اگر به زمان رويش كرفس كوهي نيز دقت شود، اين زمان مطابق با شروع زمان ذوب شدن برفها بوده و تا زماني كه آب حاصل از ذوب برفها وجود داشته باشد، اين گياه سبز است و به رشد رويشي خود ادامه مي‌دهد. پس از گرم شدن هوا و با تمام شدن رطوبت سطحي خاك، گياه به گل مي‌رود. در زمان گلدهي برگهاي گياه كاملا خشك شده‌اند.

اما در سال دوم، رشد رويشي گياه كرفس كوهي با ظهور 2 يا 3 برگ شانه‌اي آغاز شده و تا پايان فصل رويش، ارتفاع اين برگها حداكثر به 10 تا 15 سانتي‌متر مي‌رسد. در طول سال دوم قطر ريشه گياه به حداكثر يك سانتي‌متر و عمق آن با توجه به شرايط خاك حداكثر به 30 سانتي‌متر مي‌رسد.

در سال سوم، رشد رويشي گياه كرفس كوهي با برگهاي شانه‌اي آغاز و ارتفاع گياه به حدود 20 تا 25 سانتي‌متر بالغ مي‌گردد. در يان مرحله اندام غده مانند در قسمت يقه گياه ديده مي‌شود. در اين هنگام مي‌توان با نزديك شدن به پايان رشد رويشي گياه كرفس كوهي، برگها و ساقه گياه را از ارتفاع نزديك به يقه قطع كرد و مورد استفاده قرار داد. البته شایان ذكر است اين مراحل از تغييرات محيطي و آب و هوايي و شرايط خاك متأثر شده و ممكن است شرايط رشد رويشي گياه كرفس كوهي در طول سالهاي اول تا سوم با شرايط فوق‌الذكر متفاوت باشد.

بيماري و آفت خاصي در پايه‌هاي سبز شده كرفس كوهي ديده نمي‌شود ولي پرندگان در اوايل رشد رويشي گياه از اندامهاي تازه روييده آن تغذيه مي‌كنند. همچنين عمليات وجين علفهاي هرز براي جلوگيري از ايجاد رقابت در زمان رشد رويشي گياه مخصوصاً در سالهاي اول ضروري است و از توسعه علفهاي هرز در مزارع كرفس بايد جلوگيري نمود. لازم به ذكر است كه پخش كود دامي بر روي سطح زميني كه به زير كشت گياه كرفس كوهي رفته است، در سرعت رشد رويشي گياه در سالهاي بعد بسيار مؤثر مي‌باشد. لذا توصيه مي شود پس از خزان گياهچه‌هاي جوان و قبل از شروع دوره سرما، كود دامي به ميزان مناسب بر روي سطح زمين پخش شود.