نام علمي گاوزبان اروپایی: Borago officinalis
نام فارسي: گل گاوزبان
نام عربي گاوزبان ایرانی: لسان الثور ام عربي- لسان الثور
گياه شناسي گاوزبان :
گل گاو زبان ايراني گياهي علفي، دو يا چند ساله از خانواده Boraginaceae است. داراي ريشه هاي نيمه غده اي بوده كه به طور عمودي تا عمق 50 سانتي متري در خاك فرو مي رود و به علت داشتن ريشه اصلي و فرعي و استفاده از رطوبت عمق خاك، مقاومت آن در برابر خشكي زياد است.
نيازهاي اكولوژيكي گاوزبان :
گاوزبان گاوزبان ایرانی گياهي بسيار مقاوم به سرما است. به طور كلي شرايط آب و هوايي مناطق كوهستاني سرد سير،نيمه مرطوب كه در طول بهار و تابستان به طور نسبي داراي باران هاي متناوب هستند و خاك مرطوب با زهكشي مناسب ، براي كشت اين گياه مناسب مي باشند ، ولي خاك فقير را نيز تحمل مي كند. آفتاب بسيار شديد عملكرد آن را كاهش مي يابد. اسيديته 6 است. گياهي مقاوم به شوري است
گياه گل گاوزبان مقاوم به خشكي است و به آبياري مداوم نياز ندارد.
خاك مناسب برای کاشت گاوزبان:
در اكثر خاك ها رشد مي كند. در اكثر مناطق خشك و نيمه خشك و در خاك هاي سبك و سنگين رشد خوبي دارد.
نيازآبي 6 روز يك بار می باشد.
راه هاي تكثير گاوزبان :
گل گاو زبان در خاك هاي معمولي رشد مي كند. تكثير اين گياه به سه طريق زير صورت مي گيرد.
تقسيم ساقه زير زميني در بهار
2- كاشت قلمه در ماسه هنگام پاييز
3- كاشت بذر گياه در خاك نسبتا حاصلخيز و آفتاب گير
روش كاشت گاوزبان :
تكثير گاو زبان ايراني با استفاده از بذر انجام مي شود وآن را در فصول بهار و پائيز مي توان كشت كرد،كاشت گياه در زمين هاي مرغوب،شخم زده و كوددار انجام مي گيرد . بهترين زمان كاشت بذر در فصل پائيز (چنانچه منطقه داراي زمستان خيلي سرد نباشد) است در اين صورت گياهان سبز شده در ارديبهشت ماه سال بعد به گل مي نشينند، در حالي كه گياهان كاشته شده در بهار هيچ وقت زود تر از تيرماه گل نم يدهند. براي اين كار در پائيز يا بهار دانه گياه را با دست و يا دستگاه هاي مخصوص در زمين پاشيده و پس از جوانه زدن و پيدايش گياه جوان فواصل آنها را نسبت به هم تنك كرده تا فاصله هر گياه با گياه بعدي 30 سانتي متر باشد. روش ديگر آن است كه دانه ها را به وسيله دستگاه هاي مكانيكي در امتداد خطوطي به فواصل 60 تا 70 سانتي متر كاشته و پس از آن كه گياه جوان حاصل شد فاصله آنها را برابر 30 سانتي متر از يكديگر مي كنند. اين گياه به صورت مستقيم در زمين اصلي و همچنين از راه خزانه گيري و نشاكاري قابل تكثير است.عمق كاشت بذور 2-1 سانتيمتر مي باشد. بهترين روش،روش نشا كاري است. نشا ها را در مرحله 2 برگي و گاهي تا 6 برگي به زمين اصلي انتقال داده و كشت مي كنند. فاصله ميان بوته ها 50 رديف ها 6070 سانتيمتر و عمق كاشت 12 سانتيمتر است .كشت اين گياه به صورت ديم نيز ميسر است. ميزان بذر لازم براي كشت اين گياه 10 تا 15 كيلو گرم در هكتار است. تراكم مناسب براي آن حدود 100000 بوته در هكتار است. سيستم كاشت گياه به صورت فارو مي باشد. عمر مفيد بوته گاوزبان 2 سال و بيشينه عمر آن 4 سال است. در مناطقي كه بارندگي به اندازه كافي و پراكندگي بارش آن مناسب باشد، كشت به صورت ديم صورت مي گيرد، اما در مناطق خشك مانند اصفهان نياز به آبياري مرتب است.
داشت گاوزبان :
تنك كردن
بعد از سبز شدن بذرها ، بايد عمليات تنك كردن صورت پذيرفته تا فاصله كاشت، مناسب گردد.
وجين
وجين علف هاي هرز مزارع گل گاوزبان، بايد به طور مرتب در طول سبز شدن و استقرار گياه، انجام گيرد، بهتر است اين عمل با كولتيواتور انجام شود.
مبارزه با آفات گاوزبان :
مهم ترين آفت اين گياه كرم برگ خوار است كه بيشترين خسارت خود را در زمان برداشت به گياه مي زند و چون در اين زمان مبارزه شيميايي صلاح نيست، لازم است از مبارزه زيست شناختي استفاده شود.
مبارزه با آفات گل گاوزبان هم يكي ديگر از عمليات مرحله داشت است. در مناطقي كه مزرعه را آبياري مي كنند، آبياري هم بر كار مزرعه افزوده مي شود. به كود حيواني نپوسيده بسيار حساس است و سريعا خشك مي شود.
زمان برداشت گاوزبان:
اولين زمان برداشت محصول در اواخر خرداد صورت مي گيرد. از اين زمان به بعد تا چند هفته مي توان با توجه به شكفته بودن گل عمر برداشت را ادامه داد.
روش برداشت گاوزبان :
مشكل ترين مرحله در كار با گل گاوزبان، برداشت آن است،كاري پرزحمت و كم بازده كه تقريبا بايد از طلوع آفتاب كار برداشت را شروع كرد و با توجه به وزن كم گل،تعداد زيادي گل را بايد برداشت كرد تا يك سبد پر از گل شود.يك گوني پر از 4 كيلو وزن دارد. هر 10 كيلو گل تازه برداشت شده، فقط يك كيلو گل خشك خواهد داشت. - گل فقط 3 برداشت محصول زماني صورت مي گيرد كه گياه داراي گل باشد در اين موقع ساقه گياه را از قاعده قطع نموده به صورت بسته هايي در مي آورند و سپس جهت خشك كردن در جريان هوا آن ها را به انبارهاي مخصوص منتقل مي سازند. از هر هكتار زمين زراعي معمولاً معادل 900 تا 1100 كيلوگرم سر شاخه گلدار خشك شده به دست مي آيد كه مي توان گل هاي آن را با دست از سر شاخه ها جدا نمود.
جام هاي گل گاو زبان را هم زمان با گل دهي گياه يعني از آغاز ارديببهشت تا خرداد ماه با دست جمع آوري مي شود. براي بالا رفتن كيفيت اندام دارويي آن را بايد در سايه با دماي ملايم و در سطح وسيع، براي جلوگيري از رشد قارچ ها و از بين رفتن گل ها، خشك نمود. در گاو زبان ايراني فقط گل برداشت مي شود. در سال اول گياه به صورت رزت بوده و از سال دوم گل مي دهد كه تا 7 الي 8 سال رشد و نمو گياه مي تواند ادامه داشته باشد. بيشترين بازده اين گياه در سال هاي چهارم و پنجم رشد آن است كه بالاترين ميزان گل را توليد مي كند. گل دهي از نيمه ارديبهشت آغاز شده و تا تير ماه ادامه دارد. بعد از شكفته شدن گل ها بايد آنها را برداشت نمود كه در غير اين صورت بعد از دو تا سه روز گل ها شروع به ريزش مي كنند. گل هاي جمع آوري شده 2 سانتيمتر پهن مي كنند و براي آن كه آفتاب نخورد، روي آن - را روي پارچه تميز ريخته يا سفره هاي پلاستيكي به ارتفاع 3 پارچه مي اندازند. البته خشك كردن محصول در سايه بهتر بوده و محصول مرغوبتري خواهد داد. به هم زدن گل ها حين خشك شدن ضروري است. گل مرغوب،گلي است كه داراي دم سفيد و گلبرگ هاي بنفش باشد و عمل خشك كردن در سايه انجام شده باشد. به اين نكته توجه داشت كه به علت وجود شهد زياد در گل هاي اين گياه، بايد مواظب مورچه ها بود. چون شهد اين گياه جاذب مورچه ها است. گل هاي تازه به رنگ ارغواني هستند و در صورتي كه در شرايط مطلوب خشك شوند به رنگ بنفش در خواهند آمد.
قسمت هاي مورد استفاده گاوزبان ا:
-1 جام گل به رنگ بنفش تا ارغواني مورد مصرف است.
-2 برگ
طرز نگهداري گاوزبان:
بايد دور از نور و رطوبت نگهداري شود.
توجيه اقتصادي توليد گاوزبان :
تعداد نيروي كار لازم براي برداشت هر هكتار گل گاو زبان 70 تا 80 كارگر روز است . بنا بر اين محصول از نظر اشتغال زايي مهم است. از هر هكتار زمين حدود 400 تا 700 كيلو گرم گل خشك به دست مي آيد.
