نام علمی گون مرتعی: Astragalus cyclophyllus
يكي از بهترين راههاي حفظ، اصلاح و احيا پوشش گياهي استفاده از گونه هاي بومي مناسب هر منطقه مي باشد. در اين راستا گياهان لگوم از اهميت خاصي برخوردارند خصوصا اگر سازگاري با مناطق خشك و نيمه خشك كشور داشته باشند. يكي از گياهان لگوم ، گون علوفه اي بسيار خوشخوراكي است كه در استانهاي قم، مركزي و غيره به چشم مي خورد و در مناطق موته، ميمه، قمشلو، فريدن، گلپايگان، نجف آباد، تيران، چادگان، كاشان، نائين و خوانسار اصفهان به چشم مي خورد. از نظر پراكنش جغرافيايي متعلق به ناحيه ايران و توراني است و در استانهاي آذربايجان، گيلان، همدان، تهران، مركزي، استان قم و اصفهان وجود دارد. و از ارتفاع 1700 تا 2600 متر از سطح دريا ديده مي شود. در مناطقي كه 150 تا 400 ميلي متر بارندگي وجود دارد و حداقل دما30- و حد اكثر °C43 است به چشم مي خورد. و بيشتر تپه ها و دشت ها در خاكهاي سبك تا سنگين با هدايت الكتريكي كمتر از 4 ديزيميس و اسيديته 5/7 تا 5/8 را ترجيح مي دهد. گياهان همراه آن انواع گون ها درمنه ها و گراسهاي چند ساله هستند.
گياهشناسي:
اين گونه گياهي است از خانواده Fabaceae پايا، علفي به بلندي 30 تا 80 سانتي متر و قطر تاج پوشش تا 90 سانتي متر. پوشيده از كركهاي كوتاه و روي هم خوابيده با تارهاي بلند. ساقه متعدد، ساده با كمي انشعاب و منتهي به خوشه هاي بلند. برگ داراي دمبرگ بلند با 3 تا 4 جفت برگچه به شكل بيضي تا خطي نوك كند. گل صورتي، بنفش، مجتمع در خوشه هاي طويل، تقريبا تنك با 15-12 گل محور خوشه طويل و ميوه نيام راست، در قسمت پشت كمي خميده. از نظر فنولوژي خواب تابستانه آن از نيمه دوم خرداد آغاز و تا آذر ماه ادامه مي يابد و خواب زمستانه آن هم تا دهه اول اسفند به طول مي انجامد. شروع رشد مجدد از 15 اسفند آغاز مي شود و رشد رويشي آن در نيمه اول اسفند تا دهه دوم ارديبهشت به طول مي انجامد و ظهور گل يا ظهور خوشه در دهه سوم ارديبهشت ماه اتفاق مي افتد و گلدهي كامل از اواخر ارديبهشت تا دهه دوم خرداد رخ مي دهد و رسيدن بذر از دهه دوم خرداد تا اوائل تير ماه صورت مي گيرد و ريزش بذر آن از اول تير تا دهه اول مرداد مي باشد لذا بهترين زمان جمع آوري بذر دهه آخر خرداد ماه است البته اين فنولوژي مربوط به مناطقي مانند موته و قمشلو مي باشد. شكل شماره(1) منطقه تيپ يك گياه ازA.schistosus را درموته نشان مي دهد. و شكل شماره (2) يك بوته از آنرا نشان مي دهد.
اهميت اقتصادي:
اين گونه گياهي خوشخوراك است كه مي تواند در مرتع تا 2000 كيلوگرم علوفه توليد نمايد كه از اين نظر با اسپرس قابل مقايسه است با اين تفاوت كه به خشكي مقاوم است. در مطالعات انجام شده مشخص شده است كه اين گونه تا 200 گرم علوفه خشك توليد مي نمايد لذا با توجه به مناطق استپي و نيمه استپي مناطق مركزي ايران توجيه اقتصادي خوبي دارد.
بذر شناسي:
از نظر شكل بذر همانند گون هاي ديگر داراي شكل چهارگوش يا مستطيلي شكل داشته و بذور داخل غلافها يا نيام ها قرار گرفته اند. طول غلاف ها به طور متوسط 28/4 سانتي متر و بين 8/2 تا7 سانتي متر مي باشد. تعداد بذر در غلاف 5 بذر بوده و از 3 تا 12 عدد بذر هم به چشم مي خورد. رنگ غلاف بذر قهوه اي و سبز تيره مي باشد و نسبت وزن غلاف به بذر 84/1 گرم مي باشد يعني وزن غلاف ها تقريبا 2 برابر وزن بذر است. و اگر بذر تجاري با غلاف به فروش برسد تقريبا نيمي از آن بذر خالص است. وزن هزار دانه بذر 79/3 گرم ميباشد. و هكتوليتر آن با غلاف حدود 200 گرم مي باشد. خلوص استاندارد آن در مورد بذر خالص 97% و در مورد بذر با غلاف 92% مي باشد. جهت سبز شدن بذر در شرايط آزمايشگاه روشB.P ياT.P مناسب بوده و دماي 20 تا °C25 مناسب به نظر مي رسد. تيمار اسكاريفه خشك قبل از آزمايش هم ضروري به نظر مي رسد. اما از نظر سبز شدن در مراتع سبز شدن و استقرار آن بسيار آسان است. خصوصا در خاكهاي به هم خورده نظير ديمزارهاي رها شده و كم بازده حاشيه جاده ها،جويها و روي پشته هايي كه جهت عمليات آبخيزداري ايجاد شده تكثير و استقرار پيدا مي كند بنابراين گونه هاي مناسب براي مناطق خشك و نيمه خشك ايران است .
